W 2004 roku Rada Miasta Żory utworzyła Park Kulturowy - Cmentarz Żydowski. Park kulturowy to szczególna forma ochrony przestrzeni i krajobrazu, która ma na celu nadanie jej konkretnej roli, wyróżnienie jej w skali kraju. Choć można w ramach tej ochrony ustalać wiele obostrzeń, nie można tu wprowadzać nakazów i dodatkowych wymogów. Cmentarz jako park kulturowy powinien mieć rolę edukacyjno- społeczną.
- Zależało nam przede wszystkim na przywróceniu tej przestrzeni godnego wyglądu, ale też nadaniu funkcji kulturalnej, o ile to możliwe, poprzez edukację, zapoznanie z kulturą żydowską w kontekście Górnego Śląska i naszego miasta – mówi Ewa Pańczyk, Miejska Konserwator Zabytków w Żorach. - Żory wiele zawdzięczają tej społeczności. Dlatego działania w tym kierunku podejmujemy od kilku lat. Najpierw było to kompleksowe uporządkowanie zieleni oraz remont niszczejącego ogrodzenia. Klika lat temu opracowany został projekt tablic informacyjnych, które będą umieszczane kolejno w pasie ogrodzenia od strony ulicy Cmentarnej. W 2023 roku pozyskaliśmy środki na wykonanie tychże 23 tablic informacyjnych. Aby je zamontować musimy wykonać do nich jeszcze konstrukcję. Z bieżących środków zlecana będzie realizacja przęseł. W tym roku zrealizowano już pierwszą część, a realizację drugiego etapu wsparła Rada Dzielnicy Kleszczówka, za co chcę bardzo podziękować. Mam nadzieję, że tablice po ich zamontowaniu stanowić będą ciekawą lekcję historii dla mieszkańców i odwiedzających to miejsce, ale też podkreślą wyjątkowość przestrzeni – dodaje Ewa Pańczyk.
Na projekt pn. „Wykonanie 23 tablic informacyjnych przy ogrodzeniu Parku Kulturowego – Cmentarza Żydowskiego w Żorach dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego” Miasto Żory pozyskało 100% finansowania ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a koszt ich wykonania wyniósł 154 924,65 zł.
Na tym jednak nie koniec prac na terenie Parku Kulturowego. W tym roku Miasto przystąpiło do dalszych działań, polegających na uporządkowanie zwalonych i zalegających na terenie cmentarza macew (nagrobków), ich posegregowaniu, a następnie utworzenia z nich lapidarium w miejscu, gdzie kiedyś stał dom przedpogrzebowy oraz wewnątrz przy murze od strony ul Dębowej. Prace te nadzoruje Sławomir Pastuszka – historyk-judaista, genealog, nauczyciel i społecznik.
Przypomnijmy, że cmentarz żydowski w Żorach znajduje się przy skrzyżowaniu ulic Cmentarnej i Dębowej. Powstał on w połowie 1814 r. na nieużytkach zakupionych przez gorzelnika Arona Wolfa Blocha. Przed jego założeniem zmarli z naszego miasta i okolic grzebani byli w Mikołowie. Nekropolia niemal nietknięta przetrwała okres wojny. W okresie powojennym natomiast rozebrano dom przedpogrzebowy, skradziono niemal wszystkie granity i marmury, a na przełomie lat 60. i 70. rozebrano szereg piaskowcowych macew, które rzucono na stos w miejscu, gdzie wcześniej stał dom przedpogrzebowy. Teraz, dzięki staraniom Ewy Pańczyk – Miejskiej Konserwator Zabytków cmentarz żydowski odzyskuje godny wygląd, odpowiedni dla miejsca pamięci.
Niestety nie było możliwości ustawienie niemal 150 zachowanych obiektów nagrobnych na ich pierwotnych miejscach, ponieważ do dziś nie został odnaleziony rejestr cmentarny, który we wrześniu 1940 roku został zdany do siedziby Sipo w Berlinie. W związku z tym, po ich zinwentaryzowaniu, stworzono lapidarium. Powstało ono na niegrzebalnym obszarze cmentarza – w miejscu, gdzie stał dom przedpogrzebowy (celem podkreślenia jego obszaru) oraz wzdłuż muru południowego, gdzie nie ma pochówków. Wśród stawianych nagrobków odnalazła się m.in. stela rabina Davida Deutscha, czy nagrobek żorskiego rabina w latach 1828-1844 - Abrahama Freunda.
Efekty prac i odsłonięcie części tablic informacyjnych w pasie ogrodzenia, będzie można podziwiać podczas VI Dni Kultury Żydowskiej. Szczegółowy plan tej wydarzenia zamieszczamy na naszej stronie internetowej. W sobotę, 5 października o godz. 16:00 w bibliotece odbędzie się spotkanie z Michałem Laszczkowskim pod hasłem „Porządkowanie cmentarza żydowskiego i odkrywanie historii”. Zaś na niedzielę, 6 października o godz. 14:00 zaplanowano spacer po Cmentarzu Żydowskim, podczas którego przewodnikiem będzie sam Pan Sławomir Pastuszka (czas spaceru to około 2-3 godzin).
Wersja do druku
